Kappróður

Ólavsøkuróðurin: Siropur og kassettubond, men mest av øllum ævintýr

– hugleiðingar um kappróður eftir Suna Merkistein.

Suni Merkistein

Suni Merkistein

2018-07-25 10:01 Author image
Innsent
placeholder

Ólavsøkan hevur fyri meg, so langt aftur eg kann minnast, verið stóra løtan á árinum. Kanska skalt tú vera uppvaksin í Havn fyri at vera fongdur av hesi serligu ólavsøkubasilluni. Tað er helst henda sjarmerandi blendingin av gaman og álvara í sínum mest einfalda formi. Tað er hábærsligt og lívligt hvørt um annað. Siðbundið og modernað. Stilt og vilt. Fullir menn og Frelsunarherurin eru á ólavsøku vorðin ein heilt natúrlig symbiosa.

Tú upplivir ólavsøkuna í stigvísum skiftum. Sum barn vóru tað ballónir og pylsur á Vaglinum og røðir at standa í til at sleppa fram at básunum. Um náttina skína marglittu perurnar, og alt sjóðar sum í einum potti. Vinglandi mælskir menn fáa teg at halda fastari um hondina á foreldrunum, sum tú ert sloppin ein túr í býin við. Sum hálvvaksin letur tú teg draga inn í hetta gátuføra lokkanetið við øllum tí, sum er tær nýtt og spennandi. Og sum tilkomin fær ólavsøkan upp aftur aðrar litir og dýpdir.

Eg eri altíð heima á ólavsøku. Hevði ikki funnið uppá, sum onnur gera, eisini havnarfólk, at rýma út á bygd ella í onnur lond at vera. Og so er tað kappróðurin. Ikki um at tala. Hann er ímyndin av ólavsøkuni – og øvugt. Kappróðurin og ólavsøkuna fái eg ikki verið fyri uttan.

Og so situr man aftur á báti á Havnarvág, nú klokkuni nærkast trý ólavsøkuaftan, og Lív Dam syngur Summarstevnuvalsin fyri seinastu ferð hetta summarið. – Góðan dag og vælkomin til kappróður á ólavsøku. Í ár verður tað tíggjunda árið á rað, at mær verður litið til at vera frásøgumaður frá finalustevnuni í tjóðarítrótti okkara.

Eg havi ongantíð róð kapp sjálvur. Minnist meg bara einaferð sum stórur smádrongur hava sitið við árar í einum fimmmannafari og damlað. Tað er alt. Kortini havi eg altíð verið hugtikin av kappróðri. Kanska var tað útvarpsfrásøgnin, sum hugfangaði meg. Dramatikkurin. Og so spenningurin um báturin, sum tú helt við, fór at vinna.

Veruliga kveikingin kom í 1975, tá ið eg fyrstu ferð minnist meg hoyra útvarpsmann siga frá kappróðri. Eg spældi nógv saman við einum trímenningi úti á Bjarnoyarvegi tey árini. Tey áttu stereoútbúnað í stovuni. Fyrsta summarstevnan hevði júst verið á norðoyastevnu, og tey høvdu tikið upp á kassettuband útvarpsfrásøgnina frá átta- og tíggjumannafarsróðrunum. Vit sótu stívir og lurtaðu eftir frásøgnini hjá einum ungum Jógvani Arge. Tá liðugt var, spolaðu vit bandið til byrjanina og settu so í gongd aftur. Hetta endurtók seg við jøvnum millumbili. Til endans dugdu vit næstan orðarætt alla frásøgnina sjálvir.

Okkara bátar vunnu. Tí vóru vit kanska eisini so hugagóðir. Í Gundadali hildu vit við HB, og vit vistu, at í kappróðri vóru tríggir bátar úr Havn. Havnarbáturin, Ørvur og Sílið. Teimum hildu vit so við. Ein mammubeiggi trímenningin róði við Ørvi. Hann var ættaður úr Skopun, og eins og fleiri aðrir, sum róðu í Havn, var hann maskinlærlingur á Skipasmiðjuni. Í Havn búði hann hjá systrini á Bjarnoyarvegi. Vit eygleiddu hann við ærufrykt, tá ið hann kom til hús av Skipasmiðjuni, og eftir nátturða fór oman í Álaker at venja.

Vit vóru ógvuliga hugtiknir at hoyra spurtin hjá Ørvi á norðoyastevnu. Leingi lá hann triðfremstur, men tá teir komu inn móti bedingini, fór hann at ganga so væl, at hann fekk bæði Oyndra og Gøtu Trónd aftur og vann. Øðrvísi var við tíggjumannafarsróðrinum. Hann var ikki so spennandi sum áttamannafarsróðurin. Men okkara bátur vann. Hann var fleiri bátslongdir framman fyri hinar, tá teir komu á mál. Havnarbáturin róði uppvísningsróður, segði útvarpsmaðurin.

Eg fekk alt fyri eitt ein serligan tokka til tíggjumannafarið úr Havn. Flaggskipið hjá mínum heimbýi. Tað lá so nógv í sjálvum navninum. Ørvur og Sílið vóru ógvuliga snøgg nøvn, men vóru fyri einki at rokna ímóti hinum. Havnarbáturin. Tað kendist fjálgt og mjúkt. Men eisini kraftfult og stórbært. Tað vakti mína instu heimkenslu.

Mær var kortini greitt, at verri enn so øll fegnaðust, tá tíggjumannafarið hjá Havnar Róðrarfelag vann. Úti um landið var eingin, sum helt við Havnarbátinum. Tað sannaði eg, ein dagin, eg var við foreldrunum í Oyndarfirði, har ein fastir mín búði. Oyndfirðingar høvdu fingið nýtt áttamannafar, Oyndra, og tað stóð seg væl longu hetta fyrsta árið. Eitt eldri systkinabarn mítt róði við. Øll í húsinum vóru ógvuliga errin av honum og øgiliga spent í kappróðri. Tey tóku eisini róðrarnar upp á kassettuband og lurtaðu aftaná. Ofta vann Oyndri.

Elsta systirin í húsinum, sum eisini er gumma mín, hevði hug at erta meg eitt sindur, nú Oyndri hevði vunnið á Ørvi. Eg dittaði mær at siga, at høvdu átta mans av Havnarbátinum mannað Ørv, hevði Oyndri verið fyri ongum. – Havnarbáturin, helt hon forhánisliga fyri. – Hví heldur tú, at teir vinna, helt hon spyrjandi fyri og svaraði sjálv. – Tað eru bygdarmenn, sum rógva við honum. Ein er úr Oyndarfirði, visti hon.

Eg fekk eisini at vita, hví so lítil dugur var í havnarmonnum. – Havnardreingir eta mest fransbreyð við siropi uppiá, dreingir úti á bygd eta drýl við skerpikjøti, tí eru teir so nógv treystari. Hetta tók mær fast. Samleikakenslan var særd. Tað bøtti ikki um støðuna, at mær dámdi væl fransbreyð við siropi uppiá.

Prikini frá gummuni fingu meg kortini ikki at falla í fátt. Eg gjørdist tvørturímóti enn meira svorin viðhaldsmaður hjá hvíta tíggjumannafarinum í Havn. Og so kom vestanstevnan í Sandavági. Tann tíggjumannafarsróðurin í 1975 stendur framvegis ljóslivandi fyri mær. Sólin skein henda leygardagin – soleiðis minnist eg tað, ið hvussu er. Eg var sum so mangan farin út fyri dyr við bóltinum. Ofta bara yvir á skráan uttan fyri Restorffs Bryggjarí áraka húsini hjá okkum við Landavegin. Har varð bólturin sparkaður niðan móti rullihurðini. Men henda dagin var eg staddur oman fyri Hvíta skúla (nú Guli skúli). Eg hevði lítla transistorradiolurtið við mær. Tað setti eg upp á garðin hjá Páll Nolsøe. Og so sparkaði eg bóltin upp á tann høga húsaveggin á bryggjarínum, sum horvir eystureftir.

Seks tíggjumannafør róðu á 2000 metra teininum í Sandavági tann dagin. So byrjaðu teir. Vantrúgvin hoyrdi eg útvarpsmannin siga, at Havnarbáturin lá aftastur. Eg var nipin og púra paff. Soleiðis gekk eina løtu, men so fekk hann ein bát aftur um seg. So gekk aftur ein løta, jú, nú fekk hann ein annan bát aftur. Tá teir vóru komnir inn á 1000 metra málið, var hann nummar trý. Hetta var øgiliga spennandi. Javnt og samt nærkaðist hann teimum fremru bátunum. Vágbinginum og Vestmenninginum. Eg koyrdi radiolurtið harðari frá. Tá 500 metrar vóru eftir, otaði hann seg fram um Vestmenningin. Nú var hann næstfremstur. Bara Vágbingurin eftir.

Útvarpsfrásøgumaðurin, Jógvan Arge, hevði nú hevjað røddina. Hetta var vorðið eitt rættiligt drama. Fór báturin, sum var aftastur at byrja við, at vinna? Og í sjálvum spurtinum glapp. Nú rann Havnarbáturin, rópti Jógvan. Hann tók Vágbingin í spurtinum og kom fyrstur á mál. Hetta kendist heilt ævintýrligt. Eg var seldur.

Nú var tað ikki longur bara spenningurin um, hvørt mín bátur fór at vinna, eg var vorðin alt meira bergtikin av dramatikkinum í kappingini og teirri livandi frásøgnini, sum skuldi halda uppi hesum spenningi.

Tólv ára gamal fekk eg sjálvur ein bandspælara við radio. Eg fór nú at taka upp kappróðrarfrásagnirnar í útvarpinum frá øllum stevnunum. Bondini spældi eg við jøvnum millumbili fyri meg sjálvan. Livdi meg inn í spenningin. Sat undir hvørjum orði. Eg mundi eiga upptøkurnar frá øllum stevnunum frá 1977 til 1980 á kassettubondum, sum eg goymdi. Eg átti tey til fyri nøkrum árum síðan.

Og so eri eg aftur á ólavsøku í 2018. Tíggju ár eru liðin, síðan eg loysti av stóru fyrimynd mína og lærumeistara, Jógvan Arge, sum kappróðrarfrásøgumaður. Mangt er øðrvísi í kappróðri í dag sammett við fyrstu árini, sum eg kann minnast. Tá vóru bara tríggir bátar úr Havn. Eitt tíggjumannafar, eitt áttamannafar og eitt fimmmannafar. Allir hvítir. Nú eru heili trý feløg á høvuðsstaðarleiðini og bátar í hópatali, hvítir, bláir og reyðir. Sunn kapping valdar teirra millum, men til ólavsøkuna ganga tey saman um í felag at fáa ólavsøkukappróðurin so spennandi og áhugaverdan, sum til ber.

Hví siti eg í grundini her ár undan ári, hugsi eg kanska fyri meg sjálvan. Er alt bara tilvild? Ella er tað onkursvegna eitt kall? Byrjaði tað úti á Bjarnoyarvegi í 1975, tá eg og trímenningurin sótu og trálurtaðu eftir norðoyastevnuróðrinum? Ella kom stóra vekingin í túninum millum Restorffs Bryggjarí og húsini hjá Páll Nolsøe tann leygardagin í juli 1975, tá ið eg hoyrdi ógloymandi frásøgnina frá tíggjumannafarsróðrinum á vestanstevnu í Sandavági í transistorradiolurtinum hjá okkum?

Fyri nøkrum árum síðan gjørdi eg eina sjónvarpssending um teir, sum mannaðu Havnarbátin tey glæsiligu 70-árini. Nú hitti eg teir allar á fyrsta sinni. Sáttligir og lítillátnir menn. Vit fingu teir at flota gamla Havnarbátin, sum stendur í Gamla neysti í Álakeri, vestan fyri Viðarnes. Samrøðurnar vórðu gjørdar við sunnara endan í kjallaranum í Skeiva pakkhúsi, sum nú er vorðin fín matstova. Teir hittust í Müllers pakkhúsi, og eftir tørni kom so ein fyri og annar eftir yvir í Skeiva pakkhús, har Brian Samson hevði riggað til upptøku í ráa og slavna kjallaranum, sum ekkóaði av einum neystaumhvørvi.

Í fyrireikingunum til sendingina var eg á gátt í Tórsbyrgi hjá Børga B. Hansen, sum róði við Havnarbátinum tey árini. Fyrsta, eg síggi, tá ið eg stígi innar í gongina, er eina ár, sum er fest upp á veggin. Eg spyrji, hví so er. Jú, tað skuldi hann fortelja mær. Einaferð fyri nógvum árum síðan kom hann soleiðis fyri, at stutt fyri ein róður varnaðist hann, at árin hjá sær var brákað. Hugsingur var ikki um at útvega aðra ár. Hann vildi einki siga, so at ótti kom á menn. Í staðin róði hann, sum einki var hent. Til alla lukku helt árin, men tá teir komu á mál, var lítið eftir av henni. Men teir vunnu, og síðan hevur árin hingið í gongini, sigur hann.

Eg spyrji hann, nær hetta var. – Tað var á vestanstevnu í Sandavági í 1975, sigur hann.

Kanska fer hetta at mala í tonkunum á mær, tá ið Lív Dam fer undir seinastu reglurnar í síðsta ørindi av Summarstevnuvalsinum ólavsøkuaftan 2018, og Øssur Egholm fer at lata okkum í bátinum orðið, nú seinasti róðurin í summar skal byrja.

– Góðan dag og vælkomin til kappróður á ólavsøku!

placeholder

Vinarliga broyt tínar kennifíla - og privatlívsstillingar fyri at síggja hetta innihald

placeholder